Bệnh cao huyết áp ở người cao tuổi là vấn đề sức khỏe phổ biến, tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm như đột quỵ, suy tim và ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cuộc sống. Trong bài viết này, Nana Care sẽ cung cấp một cẩm nang toàn diện, giúp bạn hiểu rõ về bệnh để chủ động phòng ngừa và chăm sóc người thân một cách tốt nhất.

Cao huyết áp ở người cao tuổi là gì?
Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), cao huyết áp (tăng huyết áp) là tình trạng áp lực trong mạch máu cao hơn bình thường một cách liên tục (≥140/90 mmHg). Đây là tình trạng mạn tính được tạo ra bởi lực máu đẩy vào thành động mạch khi tim bơm máu đi khắp cơ thể. Ở người cao tuổi, huyết áp cao đặc biệt nguy hiểm vì có thể dẫn đến đột quỵ, suy tim, và nhiều biến chứng nghiêm trọng khác.

Huyết áp cao ở người lớn tuổi là gì và tầm quan trọng của việc theo dõi?

Huyết áp cao (hay tăng huyết áp) là tình trạng áp lực của dòng máu đẩy vào thành mạch luôn cao hơn mức bình thường. Một cách dễ hiểu, khi đo tại phòng khám, nếu chỉ số huyết áp của bạn từ 140/90 mmHg trở lên, bạn được xem là bị cao huyết áp.

Việc theo dõi huyết áp là cực kỳ quan trọng, đặc biệt với người lớn tuổi, vì đây là một "kẻ giết người thầm lặng". Bệnh thường không có triệu chứng rõ ràng nhưng lại là nguyên nhân hàng đầu gây ra đột quỵ, nhồi máu cơ tim và suy thận.

Để biết chính xác huyết áp của bạn hoặc người thân đang ở mức nào, hãy tham khảo bảng phân loại chi tiết dưới đây. Các chỉ số sẽ có sự khác biệt nhỏ khi đo tại phòng khám và tự đo tại nhà.

Tình trạng huyết áp	Huyết áp đo tại phòng khám	Huyết áp tự đo tại nhà	Đo huyết áp tự động 24h (ABPM) - Ban ngày	Đo huyết áp tự động 24h (ABPM) - Trung bình 24h	Đo huyết áp tự động 24h (ABPM) - Ban đêm
Bình thường	<120/70	<120/70	<120/70	<115/65	<110/60
Tiền tăng huyết áp	120/70 – <140/90	120/70 – <135/85	120/70 – <135/85	115/65 – <130/80	110/60 – <120/70
Huyết áp cao (Tăng huyết áp)	≥140/90	≥135/85	≥135/85	≥130/80	≥120/70

Nguyên nhân khiến người lớn tuổi dễ bị huyết áp cao

Ảnh hưởng của quá trình lão hóa tự nhiên lên mạch máu

Khi tuổi tác tăng, thành động mạch tự nhiên mất đi tính đàn hồi và trở nên cứng hơn, hiện tượng này được gọi là xơ vữa động mạch. Sự thay đổi này khiến tim phải làm việc chăm chỉ hơn để bơm máu, dẫn đến tăng huyết áp tâm thu.

Các bệnh lý nền phổ biến (tiểu đường, tim mạch, thận)

Người cao tuổi thường mắc nhiều bệnh lý đồng thời làm tăng nguy cơ huyết áp cao :

Đái tháo đường: Làm tăng gấp 2.84 lần nguy cơ biến chứng tim mạch;
Bệnh thận mãn tính: Ảnh hưởng đến khả năng điều hòa natri và nước;
Bệnh tim mạch: Tạo vòng luẩn quẩn làm tăng huyết áp;
Rối loạn chuyển hóa: Béo phì, rối loạn lipid máu.

Tác động từ lối sống và một số loại thuốc đang dùng

Chế độ ăn nhiều muối, thiếu vận động, thừa cân, béo phì, hút thuốc lá và căng thẳng kéo dài là những yếu tố nguy cơ hàng đầu. Ngoài ra, một số loại thuốc điều trị các bệnh khác như thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) hoặc thuốc corticoid cũng có thể gây tác dụng phụ là làm tăng huyết áp.

Dấu hiệu nhận biết sớm và cách tự đo huyết áp chính xác tại nhà

Các triệu chứng thường gặp và dấu hiệu cảnh báo cần lưu ý

Phần lớn các trường hợp cao huyết áp ở người lớn tuổi không có triệu chứng rõ ràng. Tuy nhiên, khi huyết áp tăng rất cao, người bệnh có thể gặp phải:

Đau đầu, đặc biệt là vùng sau gáy.
Chóng mặt, hoa mắt.
Ù tai, mất thăng bằng.
Mặt đỏ bừng, cảm giác nóng.
Khó thở, tức ngực.
Chảy máu cam.

Nếu người thân của bạn có những dấu hiệu này, cần kiểm tra huyết áp ngay lập tức.

Hướng dẫn chi tiết cách đo huyết áp tại nhà đúng chuẩn y tế

Để kết quả đo được chính xác, bạn cần chuẩn bị:

Thư giãn: Ngồi nghỉ ngơi yên tĩnh khoảng 5 phút.
Tránh xa chất kích thích: Không hút thuốc, uống cà phê hay vận động mạnh 30 phút trước khi đo.
Ngồi đúng tư thế: Ngồi thẳng lưng và tựa vào ghế. Đặt cánh tay lên bàn sao cho bắp tay ngang với tim. Hai bàn chân đặt thẳng trên sàn, không bắt chéo chân.

Cách đo bằng máy đo điện tử (Loại tự động)

Quấn vòng bít: Xắn tay áo cao gọn, quấn vòng bít vào bắp tay bên trái. Khi quấn, vòng bít nên cách khuỷu tay một đoạn ít nhất 2cm trên vùng bắp tay.

Nhấn nút: Nhấn nút "START" (Bắt đầu) trên máy.

Chờ kết quả: Ngồi yên, không cử động hay nói chuyện trong khi máy đang đo. Máy sẽ tự động bơm, xả hơi và hiển thị kết quả huyết áp (số trên, số dưới) cùng với nhịp tim của bạn trên màn hình.

Ghi lại kết quả: Đo 2-3 lần, mỗi lần cách nhau 1-2 phút, đo tay khác nhau và lấy kết quả trung bình. Ghi lại chỉ số huyết áp, ngày giờ đo vào một cuốn sổ để cung cấp cho bác sĩ.

Thời điểm và tần suất đo tốt nhất: Nên đo huyết áp vào cùng một thời điểm mỗi ngày, thường là buổi sáng trước khi uống thuốc và buổi tối, để có sự so sánh chính xác nhất.

Khi nào cần tìm đến bác sĩ ngay lập tức?

Hãy đưa người thân đến cơ sở y tế gần nhất nếu chỉ số huyết áp đo được vượt quá 180/120 mmHg, ngay cả khi không có triệu chứng. Đặc biệt, nếu chỉ số này đi kèm với các dấu hiệu như đau ngực, khó thở, đau lưng, tê yếu tay chân, thay đổi thị lực hoặc khó nói, đây là một tình huống cấp cứu y tế.

Biến chứng nguy hiểm và hướng dẫn xử lý cấp cứu kịp thời

Những biến chứng nghiêm trọng của huyết áp cao (đột quỵ, suy tim)

Nếu không được kiểm soát tốt, cao huyết áp có thể gây ra những tổn thương vĩnh viễn cho cơ thể:

Đột quỵ: Huyết áp cao là yếu tố nguy cơ hàng đầu gây ra đột quỵ do thiếu máu cục bộ (tắc mạch máu não) và đột quỵ do xuất huyết (vỡ mạch máu não).
Suy tim và nhồi máu cơ tim: Áp lực cao buộc tim phải làm việc quá sức, dẫn đến phì đại cơ tim và cuối cùng là suy tim. Nó cũng làm hỏng động mạch vành, gây ra các cơn đau tim.
Bệnh thận mạn tính: Huyết áp cao làm tổn thương các mạch máu nhỏ trong thận, làm suy giảm chức năng thận.
Tổn thương mắt: Có thể gây tổn thương các mạch máu ở võng mạc, dẫn đến giảm thị lực.

Dấu hiệu cấp cứu khẩn cấp và những việc cần làm trong "thời gian vàng"

Khi một người cao tuổi có huyết áp tăng đột ngột kèm theo các triệu chứng của đột quỵ (méo miệng, yếu liệt tay chân, nói khó) hoặc nhồi máu cơ tim (đau thắt ngực dữ dội), mỗi giây đều quý giá.

Gọi cấp cứu 115 ngay lập tức.
Giúp người bệnh ngồi xuống hoặc nằm ở tư thế đầu cao, nới lỏng quần áo.
Giữ bình tĩnh và trấn an người bệnh.
Không tự ý cho người bệnh uống thêm thuốc huyết áp hoặc bất kỳ loại thuốc nào khác khi chưa có chỉ định của nhân viên y tế.
Ghi lại thời gian bắt đầu có triệu chứng và các loại thuốc người bệnh đang dùng để cung cấp cho đội cấp cứu.

Phân biệt huyết áp cao và huyết áp thấp

Tiêu chí	Cao huyết áp	Huyết áp thấp
Chỉ số	Thường trên 140/90 mmHg	Thường dưới 90/60 mmHg
Nguyên nhân chính	Lão hóa, lối sống, bệnh nền	Mất nước, mất máu, bệnh lý tim, nhiễm trùng
Triệu chứng điển hình	Thường không có, hoặc đau đầu, chóng mặt	Hoa mắt, chóng mặt khi thay đổi tư thế, mệt mỏi, ngất xỉu
Mức độ nguy hiểm	Nguy cơ đột quỵ, đau tim, suy thận	Nguy cơ ngã, sốc, tổn thương não do thiếu oxy

Chế độ ăn uống khoa học cho người cao huyết áp

Chọn đúng thực phẩm và nguyên tắc giảm muối trong chế độ ăn

Chế độ ăn uống là nền tảng trong việc kiểm soát huyết áp. Nguyên tắc quan trọng nhất là giảm natri (muối) và tăng kali.

Giảm muối: Hạn chế ăn mặn, giảm gia vị khi nấu nướng. Tránh xa các thực phẩm chế biến sẵn, đồ hộp, dưa cà muối. Lượng muối khuyến nghị cho người cao huyết áp là dưới 2.300mg natri mỗi ngày (tương đương 1 muỗng cà phê muối).
Tăng cường thực phẩm giàu kali: Kali giúp cân bằng lượng natri trong tế bào và làm giảm huyết áp. Các thực phẩm giàu kali bao gồm chuối, khoai lang, rau lá xanh đậm (rau bina, cải xoăn), cà chua, bơ.
Ưu tiên ngũ cốc nguyên hạt, protein nạc và chất béo lành mạnh: Gạo lứt, yến mạch, cá (đặc biệt là cá hồi, cá trích), thịt gà bỏ da, các loại đậu và dầu ô liu là những lựa chọn tuyệt vời.

Thực đơn mẫu cân bằng dinh dưỡng một tuần cho người cao huyết áp

Toàn bộ thực đơn được xây dựng trên nguyên tắc hạn chế tối đa muối, bột ngọt, hạt nêm. Thay vào đó, hãy tận dụng vị ngọt tự nhiên từ rau củ, thịt cá và các loại gia vị như hành, tỏi, gừng, tiêu, rau thơm để món ăn thêm đậm đà.

Bữa ăn	Thứ Hai	Thứ Ba	Thứ Tư	Thứ Năm	Thứ Sáu	Thứ Bảy	Chủ Nhật
Sáng	Cháo thịt bằm (nêm nhạt)	Khoai lang luộc & trứng luộc	Bún cá rô đồng (tự nấu)	Cháo hạt sen & đậu xanh	Bánh cuốn (chấm nhạt)	Phở gà (tự nấu, không bột ngọt)	Xôi gấc (lượng vừa phải)
Trưa	Cơm, cá diêu hồng hấp gừng, canh bí đao	Cơm, đậu phụ sốt cà chua, canh cải ngọt	Cơm, tôm rang nhạt, bầu luộc	Cơm, cá lóc kho tộ (kho nhạt), canh chua chay	Cơm, mực tươi hấp hành gừng, canh khổ qua nhồi thịt	Cơm, chả lá lốt (ít gia vị), canh riêu cá	Bữa ăn gia đình: Lẩu nấm (nước dùng rau củ, ăn nhạt)
Tối	Cơm, thịt luộc, rau muống luộc	Cơm, ức gà luộc xé phay, canh mồng tơi	Cơm, thịt bò xào cần tây, canh rau dền	Miến gà (nước dùng thanh)	Cơm, trứng đúc thịt, rau củ luộc thập cẩm	Gỏi cuốn tôm thịt (nước chấm pha loãng)	Ăn nhẹ: Cháo cá chép đậu xanh

Bài tập thể dục phù hợp cho người bị cao huyết áp

Theo WHO và Hiệp hội Tim mạch Mỹ, vận động đều đặn có thể giúp giảm huyết áp từ 5 đến 8 mmHg.

Các hoạt động vận động an toàn và hiệu quả

Bài tập tim mạch (Aerobic):

Đi bộ nhanh: An toàn, dễ thực hiện, phù hợp mọi lứa tuổi;
Bơi lội: Tốt cho khớp, giảm tải trọng cơ thể;
Đạp xe: Có thể trong nhà hoặc ngoài trời;
Khiêu vũ nhẹ: Vừa vận động vừa giải trí.

Bài tập kháng lực (Strength Training):

Tập tạ nhẹ: Bắt đầu với trọng lượng có thể nâng thoải mái 8-12 lần;
Bài tập với trọng lượng cơ thể: Hít đất chống tường, ngồi đứng;
Dây kháng lực: Linh hoạt, dễ điều chỉnh cường độ.

Bài tập cân bằng (quan trọng cho người cao tuổi):

Đứng một chân;
Yoga nhẹ nhàng;
Thái cực quyền.

Thời gian và cường độ tập luyện phù hợp

Khuyến cáo từ WHO 2020 cho người tăng huyết áp:

Tần suất:

Vận động aerobic: 150-300 phút/tuần cường độ vừa HOẶC 75-150 phút/tuần cường độ mạnh.
Tập kháng lực: Ít nhất 2 ngày/tuần, bao gồm các nhóm cơ chính.

Cường độ vừa phải (có thể nói chuyện nhưng không thể hát):

Đi bộ nhanh 5-6km/h;
Đạp xe thư giãn;
Bơi lội nhẹ nhàng;
Làm vườn.

Lịch tập mẫu hàng ngày:

Khởi động: 5-10 phút đi bộ chậm, duỗi cơ;
Tập chính: 20-40 phút aerobic + 20-30 phút kháng lực;
Hồi phục: 10 phút duỗi cơ, thở sâu.

Những lưu ý quan trọng khi tập thể dục

Biện pháp an toàn: Tham khảo bác sĩ trước khi bắt đầu chương trình tập luyện

Bắt đầu từ từ: Tăng dần thời gian và cường độ.
Theo dõi huyết áp: Đo trước và sau tập.
Dừng ngay nếu có triệu chứng: đau ngực, khó thở, chóng mặt.

Tránh các bài tập: Nâng tạ quá nặng, vận động cường độ cao đột ngột, tập luyện khi huyết áp >180/110 mmHg.
Dấu hiệu cần dừng tập ngay: Đau ngực hoặc khó thở bất thường; Chóng mặt, mất thăng bằng, đau đầu dữ dội; buồn nôn, nôn mửa.

Những câu hỏi thường gặp về huyết áp cao ở người cao tuổi

Người lớn tuổi bị huyết áp cao có cần kiêng khem tuyệt đối không?

Không cần kiêng khem tuyệt đối nhưng cần tuân thủ một chế độ ăn uống lành mạnh và cân bằng. Quan trọng nhất là giảm muối, hạn chế chất béo bão hòa và cholesterol, đồng thời tăng cường rau củ quả. Việc thỉnh thoảng thưởng thức món ăn yêu thích với lượng vừa phải vẫn có thể chấp nhận được.

Người cao tuổi có cần uống thuốc suốt đời không?

Đối với hầu hết người cao tuổi, cao huyết áp là một tình trạng mạn tính. Do đó, việc dùng thuốc thường là lâu dài, thậm chí suốt đời để duy trì huyết áp ở mức mục tiêu và ngăn ngừa biến chứng. Tuy nhiên, việc điều chỉnh liều lượng hoặc loại thuốc có thể thay đổi tùy thuộc vào đáp ứng của bệnh nhân và sự thay đổi trong lối sống. Tuyệt đối không tự ý ngưng thuốc khi thấy huyết áp ổn định mà không có ý kiến của bác sĩ.

Làm sao chọn máy đo huyết áp chính xác tại nhà?

Nên chọn máy đo huyết áp điện tử tự động, loại quấn ở bắp tay (không phải cổ tay) từ các thương hiệu uy tín. Quan trọng là máy phải được xác nhận độ chính xác bởi các tổ chức y tế có thẩm quyền. Hãy nhờ dược sĩ hoặc bác sĩ tư vấn về loại máy phù hợp.

Thuốc hạ huyết áp có những tác dụng phụ gì?

Mỗi nhóm thuốc hạ huyết áp có thể có các tác dụng phụ khác nhau. Một số tác dụng phụ thường gặp có thể bao gồm chóng mặt, ho khan, mệt mỏi, hoặc phù ở mắt cá chân. Hầu hết các tác dụng phụ này đều nhẹ và có thể hết sau một thời gian. Nếu tác dụng phụ gây khó chịu, hãy thông báo cho bác sĩ để được điều chỉnh thuốc phù hợp, không nên tự ý dừng thuốc.

Kết luận

Có thể thấy, bệnh cao huyết áp ở người cao tuổi không chỉ là một thách thức sức khỏe phổ biến mà còn là mối lo thường trực của nhiều gia đình, bởi những biến chứng thầm lặng nhưng vô cùng nguy hiểm. Tuy là bệnh mạn tính, nhưng việc hiểu đúng về các chỉ số, nhận biết sớm dấu hiệu, tuân thủ nghiêm ngặt điều trị của bác sĩ, kết hợp với chế độ ăn uống khoa học và vận động phù hợp, người cao tuổi hoàn toàn có thể kiểm soát tốt tình trạng bệnh, chủ động ngăn ngừa biến chứng và duy trì một cuộc sống vui khỏe.

Bên cạnh sự nỗ lực của gia đình, một giải pháp quan trọng để nâng cao chất lượng sống và đảm bảo an toàn cho người thân chính là sự đồng hành của một đơn vị chăm sóc chuyên nghiệp. Nana Care - với đội ngũ điều dưỡng, chuyên viên giàu kinh nghiệm, tận tâm - không chỉ hỗ trợ theo dõi huyết áp, nhắc nhở dùng thuốc đúng giờ, mà còn giúp xây dựng thực đơn dinh dưỡng và đồng hành trong các bài tập vận động an toàn. Chúng tôi kịp thời phát hiện những thay đổi bất thường để phối hợp cùng bác sĩ và gia đình đưa ra hướng xử trí nhanh chóng. Đặc biệt, với sứ mệnh “Vì một cuộc sống chất lượng cao cả thể chất lẫn tinh thần cho người cao tuổi Việt Nam! Ông Bà Vui Khoẻ – Nana Vui Vẻ”, Nana Care cam kết mang đến sự an tâm cho con cháu và một tuổi già hạnh phúc, khỏe mạnh cho ông bà, cha mẹ.

Tài liệu tham khảo:

World Health Organization (WHO). (2023). Hypertension. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hypertension
American Heart Association. (2023). Understanding Blood Pressure Readings. https://www.heart.org/en/health-topics/high-blood-pressure/understanding-blood-pressure-readings
Bệnh viện Trung ương Quân đội 108. (2022). Tăng huyết áp: Các nguy cơ và biện pháp kiểm soát. https://www.benhvien108.vn/tang-huyet-ap-cac-nguy-co-va-bien-phap-kiem-soat.htm
National Institute on Aging (NIA). (2021). High Blood Pressure and Older Adults. https://www.nia.nih.gov/health/high-blood-pressure-and-older-adults
Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2024). High Blood Pressure and Other Health Problems. https://www.cdc.gov/bloodpressure/other-health-problems.htm
Mayo Clinic. (2023). High blood pressure (hypertension). https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/high-blood-pressure/symptoms-causes/syc-20373410
World Health Organization (WHO). (2020). Physical activity. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/physical-activity