Té ngã ở người cao tuổi | Nguyên nhân, hậu quả & cách phòng tránh

Té ngã ở người cao tuổi là vấn đề sức khỏe phổ biến, có thể gây ra nhiều chấn thương nghiêm trọng và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Trong bài viết này, Nana Care sẽ giúp bạn hiểu rõ hậu quả của té ngã để chủ động phòng ngừa và bảo vệ người thân tốt hơn.

Té ngã ở người cao tuổi là gì? Theo định nghĩa của của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), té ngã là sự kiện khiến một người vô tình bị ngã và dừng lại ở mặt đất, sàn nhà hoặc một bề mặt thấp hơn. Té ngã, vấp hoặc trượt có thể xảy ra ngay trên cùng một mặt phẳng hoặc từ trên cao xuống.

1. Thực trạng té ngã ở người cao tuổi tại Việt Nam

Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới, Việt Nam hiện có khoảng 5,5 triệu người trên 65 tuổi, trong đó 28 - 35% bị té ngã mỗi năm, tương đương 1,5 - 1,9 triệu trường hợp. Khoảng 5% số ca té ngã phải nhập viện do chấn thương. 

Tại Khoa Lão - Chăm sóc giảm nhẹ, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, trung bình mỗi tháng có khoảng 17% ca nhập viện liên quan đến té ngã. Nghiên cứu tại Bệnh viện Chợ Rẫy cũng cho thấy 91,9% ca gãy cổ xương đùi ở người cao tuổi có nguyên nhân từ té ngã.

Giảm thiểu nguy cơ té ngã là mục tiêu quan trọng trong chăm sóc sức khỏe, ngay cả với những người rất cao tuổi, vì:

• Gây chấn thương nghiêm trọng: Té ngã có thể dẫn đến thương tích từ mức độ trung bình đến nặng, thậm chí gãy xương.

• Tăng nỗi sợ hãi và giảm tự lập: Người cao tuổi dễ hình thành tâm lý sợ té ngã, hạn chế vận động, dẫn đến mất khả năng tự chăm sóc bản thân.

• Nguy cơ tử vong cao: Khoảng một phần ba các ca té ngã có thể dẫn đến tử vong.

• Suy giảm chất lượng cuộc sống: Hậu quả té ngã ảnh hưởng lớn đến sức khỏe thể chất và tinh thần của người cao tuổi.

• Gánh nặng cho hệ thống y tế: Chi phí điều trị, chăm sóc sau té ngã tạo áp lực tài chính cho gia đình và ngành y tế.

Thực trạng té ngã ở người cao tuổi tại Việt Nam

2. Nguyên nhân gây té ngã ở người cao tuổi

Theo nghiên cứu từ NIH (National Institute on Aging - Viện Lão khoa Quốc Gia Hoa Kỳ), có nhiều yếu tố làm tăng nguy cơ té ngã ở người cao tuổi, bao gồm:

• Suy giảm giác quan: Thị lực, thính giác và phản xạ không còn nhạy như khi còn trẻ, khiến việc giữ thăng bằng khó khăn hơn.

• Bệnh lý nền: Các bệnh như tiểu đường, tim mạch, rối loạn tuyến giáp, bệnh thần kinh, các bệnh lý mạch máu hoặc vấn đề ở bàn chân đều có thể ảnh hưởng đến khả năng thăng bằng.

• Nhu cầu đi vệ sinh gấp: Tình trạng tiểu không kiểm soát hoặc các bệnh khiến phải di chuyển nhanh đến nhà vệ sinh, có thể khiến người cao tuổi dễ vấp ngã hoặc trượt ngã hơn.

• Suy giảm nhận thức: Người cao tuổi bị suy giảm trí nhớ nhẹ hoặc sa sút trí tuệ có nguy cơ té ngã cao hơn.

• Mất khối lượng cơ: Khi tuổi cao, cơ bắp dần suy giảm (teo cơ), khả năng giữ thăng bằng và dáng đi không còn ổn định như trước. Nếu huyết áp hạ đột ngột khi đứng dậy từ tư thế nằm hoặc ngồi (hạ huyết áp tư thế), người cao tuổi càng dễ mất thăng bằng và té ngã.

• Vấn đề ở bàn chân & giày dép: Đau chân hoặc mang giày dép không an toàn (giày cao gót, dép không quai hậu) dễ làm mất thăng bằng.

• Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc gây chóng mặt, buồn ngủ hoặc lú lẫn, làm tăng nguy cơ té ngã. Uống càng nhiều loại thuốc, nguy cơ té ngã ở người cao tuổi càng cao.

• Môi trường sống: Nhà cửa hoặc khu vực sinh hoạt có nguy cơ trơn trượt, bậc thang không an toàn, ánh sáng kém… cũng là nguyên nhân phổ biến.

>>> XEM THÊM: Cải tạo và thiết kế nhà ở an toàn cho người cao tuổi - Hướng dẫn đầy đủ & chi tiết nhất

Nguyên nhân gây té ngã ở người cao tuổi

3. Hậu quả khi người cao tuổi té ngã

Té ngã là một trong những nguyên nhân gây chấn thương phổ biến nhất ở người cao tuổi. Hậu quả của té ngã không chỉ dừng lại ở những vết bầm tím hay trầy xước nhẹ, mà còn có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng về sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Các hậu quả thường gặp bao gồm:

Hậu quả 1 - Chấn thương nghiêm trọng:

Khoảng 10–20% các ca té ngã dẫn đến chấn thương nặng như gãy xương hoặc chấn thương sọ não. Đặc biệt, hơn 95% các trường hợp gãy xương hông ở người già là do té ngã. Sau khi gãy xương hông, nguy cơ tử vong trong vòng 1 năm có thể lên đến 27%, và nhiều người không thể phục hồi khả năng đi lại như trước.

Hậu quả 2 - Suy giảm chức năng vận động:

Sau té ngã, người cao tuổi thường sợ hãi, lo lắng té ngã lần nữa, dẫn đến giảm vận động hoặc tránh các hoạt động hằng ngày như đi chợ, dọn dẹp. Việc ít vận động lâu dài khiến cơ bắp yếu đi, khớp cứng lại và nguy cơ té ngã càng cao hơn.

Hậu quả 3 - Ảnh hưởng tâm lý:

Nỗi sợ té ngã khiến người cao tuổi mất tự tin, cảm thấy cô đơn hoặc phụ thuộc vào người khác. Điều này có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần và chất lượng cuộc sống.

Hậu quả 4 - Tăng nguy cơ nhập viện:

Mỗi năm, hàng trăm nghìn người cao tuổi phải nhập viện do té ngã, trong đó có nhiều trường hợp cần phẫu thuật điều trị gãy xương. Việc nằm viện kéo dài làm tăng nguy cơ biến chứng như viêm phổi, loét tì đè và suy giảm thể trạng.

Hậu quả 5 - Hậu quả lâu dài:

Một số chấn thương như chấn thương sọ não có thể gây ra rối loạn trí nhớ, sa sút trí tuệ tiến triển, hoặc co giật về sau. Điều này khiến việc chăm sóc người cao tuổi trở nên phức tạp và tốn kém hơn.

Tóm lại: Té ngã ở người cao tuổi có thể kéo theo nhiều hệ lụy từ sức khỏe thể chất, tinh thần đến khả năng tự chăm sóc bản thân. Vì vậy, việc phòng ngừa té ngã cần được ưu tiên hàng đầu để duy trì sự độc lập, chất lượng sống và hạn chế gánh nặng cho gia đình.

Hậu quả khi người cao tuổi té ngã

4. Cách phòng tránh té ngã ở người cao tuổi

Nếu chăm sóc sức khỏe tốt, nguy cơ té ngã ở người già sẽ giảm đi nhiều. Hầu hết các vụ té ngã đều có nguyên nhân, không phải “tự nhiên mà xảy ra”. Dưới đây là 14 mẹo đơn giản giúp phòng chống té ngã ở người cao tuổi:

(1) Duy trì vận động hằng ngày: Hãy chọn một hình thức tập luyện phù hợp với sức khỏe của người cao tuổi. Tập thể dục đều đặn giúp cơ bắp chắc khỏe, khớp linh hoạt và cơ thể dẻo dai hơn. Các bài tập chịu lực nhẹ như đi bộ, leo cầu thang giúp xương chắc khỏe và làm chậm quá trình loãng xương - nguyên nhân khiến xương giòn, dễ gãy.

(2) Tập các bài thăng bằng và cải thiện sức khoẻ: Yoga, thái cực quyền, Pilates đều giúp giữ thăng bằng và làm cơ khỏe hơn. Người cao tuổi cũng có thể tập tạ nhẹ hoặc dùng dây kháng lực để tăng sức mạnh. Cơ khỏe sẽ giúp người lớn tuổi đi đứng vững vàng hơn, từ đó ít xảy ra tình trạng té ngã.

(3) Làm nhà cửa an toàn hơn: Thu dọn đồ đạc gọn gàng, lắp tay vịn ở cầu thang, phòng tắm, dán thảm chống trượt ở những nơi dễ trơn. Điều này giúp người cao tuổi đi lại tự tin và ít bị vấp.

(4) Kiểm tra mắt và tai định kỳ: Ngay cả thay đổi nhỏ về thị lực, thính lực cũng có thể tăng nguy cơ té. Khi đổi kính, người cao tuổi cần dành thời gian để quen dần. Nếu dùng máy trợ thính, hãy kiểm tra xem nó có vừa tai và hoạt động tốt không.

(5) Hỏi bác sĩ về thuốc người cao tuổi đang uống: Một số thuốc có thể gây buồn ngủ hoặc chóng mặt. Nếu cảm thấy như vậy, người lớn tuổi hãy thông báo cho bác sĩ/dược sĩ để điều chỉnh.

(6) Ngủ đủ giấc: Cơ thể mệt mỏi sẽ dễ mất thăng bằng. Ngủ ngon sẽ giúp người cao tuổi tỉnh táo và ít té ngã hơn.

(7) Hạn chế rượu bia: Uống nhiều rượu bia khiến người cao tuổi trở nên loạng choạng, dễ ngã và gãy xương hông, tay.

(8) Đứng dậy chậm rãi: Đứng lên quá nhanh có thể làm người tuổi chóng mặt do huyết áp tụt đột ngột. Thay vào đó, người cao tuổi hãy đứng lên từ từ và nếu thường xuyên bị, nên kiểm tra huyết áp.

(9) Dùng gậy hoặc khung tập đi khi cần: Nếu cảm thấy đi không vững, người cao tuổi hãy dùng gậy hoặc khung tập đi để an toàn hơn. Hãy nhờ bác sĩ hoặc chuyên gia kiểm tra để chắc chắn thiết bị phù hợp với người thân của bạn. Điều này rất quan trọng khi đi ở nơi lạ hoặc đường gồ ghề.

(10) Cẩn thận khi sàn ướt hoặc trơn: Lau khô sàn ngay khi bị đổ nước. Nếu trời lạnh hoặc vào mùa nồm miền Bắc, có thể dùng báo cũ lót sàn hoặc sử dụng than hoạt tính để hút ẩm. 

(11) Giữ tay rảnh khi đi lại: Dùng balo, túi đeo vai hoặc túi đeo hông để tay người cao tuổi có thể nắm vào tay vịn khi cần.

(12) Mang giày dép an toàn: Người cao tuổi cần chọn giày đế thấp, đế cao su chống trượt. Tránh đi tất trơn hoặc dép đế trơn khi đi cầu thang.

(13) Hạn chế ra ngoài khi thời tiết xấu: Nếu trời mưa, bão hoặc đường trơn, người cao tuổi hãy cân nhắc ở nhà. Hiện nay có dịch vụ giao thuốc, giao thực phẩm tận nơi rất tiện lợi.

(14) Báo cho bác sĩ khi bị té: Dù người cao tuổi không bị đau, cũng nên cho bác sĩ biết. Té ngã có thể là dấu hiệu của vấn đề sức khỏe hoặc tác dụng phụ thuốc. Bác sĩ sẽ giúp tìm nguyên nhân và tư vấn cách phòng ngừa để lần sau không bị té nữa.

Cách phòng tránh té ngã ở người cao tuổi

5. Hướng dẫn xử trí khi người già té ngã

Khi người cao tuổi bị té ngã, việc xử trí đúng cách ngay lúc đó rất quan trọng để hạn chế chấn thương và bảo đảm an toàn. Dưới đây là các bước nên thực hiện:

5.1. Hướng dẫn xử trí dành cho người cao tuổi

Dù đang ở nhà hay ở nơi khác, một cú té ngã bất ngờ có thể khiến người cao tuổi cảm thấy hoảng sợ và bối rối. Nếu chẳng may bị ngã, người lớn tuổi hãy cố gắng giữ bình tĩnh và làm theo các bước sau:

Bước 1 - Hít thở sâu: Người cao tuổi hãy hít vài hơi thật sâu để trấn tĩnh. Nằm yên trên sàn trong vài phút để cơ thể hồi phục sau cú ngã.

Bước 2 - Kiểm tra xem có bị thương không: Sau khi té ngã, người cao tuổi đừng vội đứng dậy ngay. Nếu đứng lên quá nhanh hoặc sai cách, chấn thương có thể nặng hơn.

Bước 3 - Bò đến chỗ có ghế chắc chắn: Nếu cảm thấy có thể tự đứng dậy, người cao tuổi hãy lăn người sang một bên, nghỉ một chút cho cơ thể ổn định. Sau đó chống tay và đầu gối xuống sàn, bò đến một chiếc ghế vững chắc.

Bước 4 - Ngồi lên ghế từ từ: Đặt hai tay lên mặt ghế, đưa một chân lên trước sao cho bàn chân chạm sàn, chân còn lại giữ tư thế quỳ. Từ từ dùng lực nâng người và xoay người ngồi lên ghế.

Bước 5 - Gọi giúp đỡ: Nếu bị thương hoặc không thể tự đứng dậy, người cao tuổi hãy gọi người giúp hoặc gọi 115 (cấp cứu). Nếu ở một mình, cố gắng nằm ở tư thế thoải mái và chờ người đến.

• Luôn giữ điện thoại di động đã sạc pin bên mình.

• Hẹn người thân hoặc bạn bè gọi điện mỗi ngày để kiểm tra tình hình.

• Cân nhắc sử dụng vòng đeo tay hoặc dây chuyền báo động khẩn cấp – chỉ cần bấm nút là sẽ có người hỗ trợ. Một số đồng hồ thông minh hiện nay cũng có chức năng gọi trợ giúp khi té ngã.

5.2. Hướng dẫn xử trí dành cho người chăm sóc

Những phút đầu sau khi té ngã rất quan trọng. Nếu người cao tuổi không may bị ngã, người chăm sóc hãy làm theo các bước sau:

• Bình tĩnh: Giữ bình tĩnh để trấn an người cao tuổi và xử lý tình huống tốt hơn.

• Không vội vàng: Khuyên người cao tuổi nằm yên vài phút để kiểm tra xem có đau hay chấn thương không.

• Liên hệ bác sĩ: Dù không thấy vết thương rõ ràng, vẫn nên đưa người cao tuổi đi khám để bác sĩ kiểm tra kỹ, tránh bỏ sót chấn thương.

Té ngã có thể gây bầm tím nhẹ nhưng cũng có thể dẫn đến gãy xương hoặc chấn thương đầu. Ngoài ra, té ngã có thể là dấu hiệu của vấn đề sức khỏe khác như rối loạn thăng bằng, suy giảm thị lực hay tác dụng phụ của thuốc, nên cần khám tổng quát.

Hướng dẫn xử trí khi người già té ngã

Té ngã ở người cao tuổi không chỉ gây tổn hại thể chất mà còn ảnh hưởng tâm lý và khả năng vận động lâu dài. Chủ động phòng tránh và chăm sóc đúng cách sẽ giúp người cao tuổi sống an toàn, tự tin hơn. Đừng quên theo dõi thêm các bài viết khác từ Nana Care để có thêm nhiều kiến thức hữu ích về chăm sóc sức khỏe người cao tuổi.