Bệnh đột quỵ ở người cao tuổi: Cảnh báo dấu hiệu sớm & hướng dẫn sơ cứu "thời gian vàng"
Đối mặt với bệnh đột quỵ ở người cao tuổi, sự hoang mang và thiếu thông tin chính là rào cản lớn nhất, có thể dẫn đến những hậu quả đáng tiếc. Việc không biết phải làm gì, xử lý ra sao khi người thân có dấu hiệu bất thường là nỗi lo chung của rất nhiều gia đình.
Với vai trò là đơn vị chăm sóc người cao tuổi chuyên nghiệp, NanaCare đã biên soạn cẩm nang chi tiết này. Bài viết sẽ trang bị cho bạn kiến thức từ A-Z: từ cách nhận biết dấu hiệu cảnh báo sớm nhất qua quy tắc BE FAST, hướng dẫn từng bước sơ cứu đúng cách trong "thời gian vàng", đến việc xây dựng một lối sống khoa học để phòng ngừa hiệu quả cho cha mẹ.
Hiểu đúng về Bệnh Đột quỵ ở người cao tuổi
Đột quỵ, hay tai biến mạch máu não, xảy ra khi dòng máu nuôi một phần não bộ bị gián đoạn đột ngột, khiến các tế bào não bị tổn thương và chết đi.
Theo Hướng dẫn của Bộ Y tế Việt Nam, đột quỵ được chia làm hai thể chính:
Đột quỵ nhồi máu não (Thiếu máu cục bộ): Chiếm khoảng 85% các ca đột quỵ. Tình trạng này xảy ra khi một cục máu đông làm tắc nghẽn động mạch, chặn dòng máu đến nuôi một vùng não. (Tưởng tượng như một đường ống nước bị "tắc").
Đột quỵ xuất huyết não: Xảy ra khi một mạch máu trong não bị vỡ, khiến máu chảy ồ ạt vào các mô não xung quanh, gây chèn ép và tổn thương não. (Tưởng tượng như một đường ống nước bị "vỡ").
Người cao tuổi có nguy cơ mắc đột quỵ cao hơn do thành mạch máu yếu theo tuổi tác và thường mắc nhiều bệnh nền như tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn lipid máu.
Đột quỵ ở người cao tuổi là tình trạng thiếu máu nuôi não, với nguy cơ cao do tuổi tác và bệnh nền.
Các dấu hiệu đột quỵ ở người già tuyệt đối không thể bỏ qua
Quy tắc B.E F.A.S.T: Cách nhận biết đột quỵ nhanh và chính xác nhất
Hiện nay, để nhận biết sớm và đầy đủ hơn các triệu chứng đột quỵ, quy tắc BE FAST (một phiên bản mở rộng của quy tắc FAST trước đây) được Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA) và nhiều tổ chức y tế trên thế giới khuyến nghị. Mỗi chữ cái đại diện cho một dấu hiệu cảnh báo quan trọng:
B – Balance (Thăng bằng): Người bệnh đột ngột mất thăng bằng, chóng mặt, đau đầu dữ dội, đi lại khó khăn, mất khả năng phối hợp vận động.
E – Eyes (Mắt): Thị lực giảm sút, mờ đi hoặc mất hoàn toàn thị lực ở một hoặc cả hai mắt một cách đột ngột.
F – Face (Mặt): Một bên mặt bị chảy xệ, miệng méo, nụ cười không đối xứng. Đây là dấu hiệu rất dễ nhận biết.
A – Arm (Tay): Yếu hoặc liệt một bên tay, chân. Cách kiểm tra nhanh là yêu cầu người bệnh giơ cả hai tay lên, một tay sẽ bị rơi xuống hoặc không thể giơ lên được.
S – Speech (Lời nói): Người bệnh nói khó, nói ngọng, nói không rõ chữ hoặc không thể nói được. Bạn có thể yêu cầu họ lặp lại một câu đơn giản để kiểm tra.
T – Time (Thời gian): Khi thấy bất kỳ dấu hiệu nào ở trên, thời gian là vàng. Hãy ghi nhớ thời điểm các triệu chứng bắt đầu và gọi cấp cứu 115 ngay lập tức.
Quy tắc B.E F.A.S.T giúp nhận biết đột quỵ qua các dấu hiệu mất thăng bằng, giảm thị lực, mặt chảy xệ, yếu tay, nói khó, và cần gọi cấp cứu ngay.
Cảnh báo: Dấu hiệu cơn đột quỵ nhẹ hoặc sắp xảy ra (trước 1 tuần)
Ngoài các triệu chứng cấp tính theo quy tắc BE FAST, cơ thể có thể phát ra những tín hiệu cảnh báo sớm hơn, đôi khi là vài ngày đến một tuần trước khi một cơn đột quỵ nghiêm trọng xảy ra. Những dấu hiệu này thường bị bỏ qua vì chúng có thể không quá dữ dội. Hãy đặc biệt chú ý nếu người thân của bạn gặp phải các tình trạng sau:
Tê yếu thoáng qua và lú lẫn: Cảm giác tê bì, yếu sức đột ngột ở mặt, tay hoặc chân, chỉ ở một bên cơ thể. Kèm theo đó có thể là trạng thái lú lẫn, khó nói hoặc suy giảm thị lực trong chốc lát rồi tự hết. Đây chính là dấu hiệu của một cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA).
Mất thăng bằng đột ngột: Đang đi bộ hoặc đứng yên bỗng cảm thấy chóng mặt, mất thăng bằng, loạng choạng muốn ngã mà không rõ nguyên nhân.
Đau đầu bất thường: Một cơn đau đầu dữ dội, đến đột ngột không giống với những cơn đau đầu thông thường. Đôi khi có thể kèm cảm giác tê hoặc ngứa ran ở một số vùng trên cơ thể.
Đau thắt, tức ngực: Cảm giác đau tức ở ngực, giống như có vật gì đè nặng. Đây có thể là dấu hiệu cho thấy tim đang hoạt động khó khăn để bơm máu, một yếu tố nguy cơ trực tiếp dẫn đến đột quỵ.
Mệt mỏi và buồn ngủ không rõ nguyên nhân: Luôn cảm thấy kiệt sức, buồn ngủ dù đã ngủ đủ giấc. Tình trạng này xảy ra khi cơ thể suy nhược do tim phải làm việc quá sức.
Chân tay phù nề: Mắt cá chân hoặc bàn chân bị sưng phù, là dấu hiệu của việc lưu thông máu kém.
Thực tế cho thấy, không phải lúc nào chúng ta cũng có thể ở cạnh để nhận ra những dấu hiệu thoáng qua này. Đây chính là lúc triết lý "Chăm sóc chủ động" của NanaCare phát huy vai trò. Đội ngũ chuyên viên của chúng tôi được đào tạo để nhận biết và báo cáo kịp thời những thay đổi sức khỏe nhỏ nhất của người cao tuổi, giúp gia đình có hành động sớm trước khi quá muộn.
Cơn đột quỵ có thể xuất hiện trước 1 tuần , bao gồm mất thăng bằng, đau đầu bất thường, đau tức ngực, mệt mỏi không rõ nguyên nhân, và chân tay phù nề.
Hướng dẫn xử lý khi người già bị đột quỵ: Từng giây đều quý giá
Khi phát hiện người thân có dấu hiệu đột quỵ, sự bình tĩnh và xử lý đúng cách của bạn trong những phút đầu tiên có thể quyết định khả năng sống còn và mức độ di chứng của người bệnh. Hãy thực hiện theo các bước sơ cứu cơ bản sau đây trong khi chờ xe cấp cứu đến.
Bước 1: Đỡ người bệnh nằm xuống ở nơi an toàn, kê cao đầu
Giữ cho bệnh nhân không bị té ngã: Đây là hành động quan trọng đầu tiên. Khi bệnh nhân đột ngột mất thăng bằng, hãy nhanh chóng đỡ họ và đặt nhẹ nhàng xuống sàn. Tránh để bệnh nhân bị ngã đập đầu xuống đất, gây ra chấn thương sọ não. Chấn thương này có thể còn nguy hiểm hơn cả cơn đột quỵ.
Đặt bệnh nhân ở tư thế đúng: Đặt bệnh nhân nằm trên một mặt phẳng thẳng, vững chãi. Nhẹ nhàng ngửa đầu bệnh nhân ra sau và nâng cằm lên. Tư thế này giúp đường thở được thẳng và thông thoáng, tránh bị nghẹt thở.
Xử lý khi có co giật hoặc nôn ói: Nếu bệnh nhân có dấu hiệu co giật hoặc sùi bọt mép, nôn ói, hãy nhẹ nhàng nghiêng người bệnh nhân sang một bên (tư thế an toàn). Co một bên đầu gối của bệnh nhân lên và nhẹ nhàng lật nghiêng người họ. Dùng khăn sạch hoặc gạc để lau hết các chất dịch trong miệng bệnh nhân. Mục đích là giúp các chất dịch (đờm, dãi, chất nôn) chảy ra ngoài, tránh để bệnh nhân hít sặc vào phổi gây suy hô hấp.
Bước 2: Nới lỏng quần áo, kiểm tra đường thở
Nới lỏng cúc áo ở cổ, cà vạt, thắt lưng và bất kỳ trang phục bó sát nào trên người bệnh nhân. Mục đích là giúp bệnh nhân dễ thở và máu lưu thông tốt hơn.
Bước 3: Giữ bình tĩnh và gọi cấp cứu 115 ngay lập tức
Đây là bước quan trọng nhất. Trong lúc thực hiện các bước sơ cứu trên, hãy nhanh chóng gọi xe cấp cứu 115 hoặc nhờ người xung quanh gọi giúp. Khi gọi, cần cung cấp thông tin rõ ràng:
Địa chỉ chính xác.
Tình trạng của bệnh nhân: "Có người đang bị nghi ngờ đột quỵ, bất tỉnh...".
Những sai lầm chết người cần tránh:
Tuyệt đối KHÔNG cạy miệng bệnh nhân để vắt chanh hay cho uống thuốc (kể cả thuốc huyết áp, an cung...). Bệnh nhân đột quỵ thường bị rối loạn nuốt, việc này có thể khiến họ bị sặc, gây ngạt thở và viêm phổi.
Tuyệt đối KHÔNG cạo gió, bấm huyệt. Việc cạo gió không có tác dụng trong điều trị đột quỵ.
Tuyệt đối KHÔNG dùng kim châm vào 10 đầu ngón tay để nặn máu. Đây là một quan niệm sai lầm, gây đau đớn và có thể gây nhiễm trùng.
Chăm sóc và phục hồi sau đột quỵ: Một hành trình dài cần kiên nhẫn
Các di chứng thường gặp sau đột quỵ (liệt, rối loạn ngôn ngữ, suy giảm trí nhớ)
Tùy vào vùng não bị tổn thương, người bệnh có thể đối mặt với các di chứng như: liệt hoặc yếu vận động, rối loạn ngôn ngữ, suy giảm trí nhớ, thay đổi cảm xúc. Tuy nhiên, với sự phục hồi chức năng phù hợp, nhiều người vẫn có thể cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống.
Phục hồi chức năng: Vật lý trị liệu, hoạt động trị liệu, ngôn ngữ trị liệu
Phục hồi chức năng sau đột quỵ rất quan trọng. Can thiệp sớm bằng vật lý trị liệu (tập vận động phục hồi chức năng), điều trị ngôn ngữ (tập nói, nuốt) và hoạt động trị liệu (vật dụng thích nghi, tư vấn tâm lý) giúp bệnh nhân lấy lại khả năng vận động và giao tiếp tốt hơn.
Để đạt hiệu quả cao, người bệnh và gia đình cần kiên trì thực hiện các bài tập theo hướng dẫn của chuyên gia phục hồi chức năng
Can thiệp sớm bằng vật lý trị liệu giúp bệnh nhân lấy lại khả năng vận động và giao tiếp tốt hơn.
Chăm sóc dinh dưỡng và tinh thần cho người bệnh tại nhà
Người sau đột quỵ cần chế độ ăn giàu dinh dưỡng, đủ protein, vitamin và chất xơ. Nên bổ sung thịt nạc, cá béo (giàu omega-3), sữa, trứng, cùng nhiều rau xanh, trái cây. Hạn chế muối và dầu mỡ để tránh tăng huyết áp và xơ vữa. Uống đủ nước.
Về tâm lý, người bệnh dễ mặc cảm nên cần sự khích lệ và gần gũi của gia đình. Giúp họ duy trì lối sống tích cực (nghe nhạc, trò chuyện, tham gia sinh hoạt cộng đồng phù hợp) và ngủ đủ giấc để cơ thể hồi phục tốt nhất.
Bí quyết phòng ngừa đột quỵ ở người cao tuổi một cách chủ động
Theo hướng dẫn của Bộ Y tế, các biện pháp dự phòng đột quỵ bao gồm:
Xây dựng chế độ ăn uống "thân thiện" với tim mạch
Nguyên tắc: Ăn giảm muối, ít chất béo, ăn ít thức ăn chiên rán, kiêng rượu bia và hạn chế đường, tăng cường rau xanh và thực phẩm giàu kali (chuối, khoai lang, rau bina...).
Gợi ý thực đơn mẫu trong 1 ngày:
Sáng: Cháo yến mạch nấu cá.
Trưa: Cơm gạo lứt, ức gà luộc, canh rau đay.
Tối: Cá diêu hồng hấp, bông cải xanh luộc.
Người đột quỵ cần giảm muối, ít chất béo, hạn chế thức ăn chiên rán.
Các bài tập vận động nhẹ nhàng, an toàn tại nhà
Người lớn tuổi nên tập đi bộ nhẹ nhàng (từ 15–30 phút mỗi ngày hoặc ít nhất 150 phút/tuần) hoặc các bài dưỡng sinh, yoga nhẹ nhàng dành cho người cao tuổi. Những bài tập này tăng sức bền tim mạch và linh hoạt khớp mà ít gây chấn thương.
Người cao tuổi nên tập đi bộ nhẹ nhàng từ 15–30 phút mỗi ngày.
Tầm quan trọng của việc kiểm soát các bệnh nền
Kiểm soát huyết áp: Duy trì huyết áp dưới 140/90 mmHg (hoặc theo chỉ định bác sĩ). Tăng huyết áp là yếu tố nguy cơ hàng đầu gây đột quỵ.
Quản lý tiểu đường: Giữ HbA1c ≤ 7% và kiểm soát đường huyết ổn định.
Kiểm soát cholesterol: Sử dụng thuốc statin khi cần thiết để đạt mục tiêu LDL < 100 mg/dL.
Khám sức khỏe định kỳ: Ít nhất 6 tháng/lần để theo dõi các chỉ số sức khỏe và điều chỉnh điều trị khi cần.
Việc duy trì một lối sống khoa học và tuân thủ nghiêm ngặt lịch trình điều trị là chìa khóa vàng để phòng ngừa đột quỵ. Với triết lý "Chăm sóc chủ động", các chuyên viên của NanaCare có thể đồng hành cùng người cao tuổi mỗi ngày, giúp họ duy trì chế độ dinh dưỡng, vận động an toàn và đảm bảo uống thuốc đúng giờ, mang lại sự an tâm trọn vẹn cho con cái ở xa.
Kiểm soát các bệnh nền như huyết áp, tiểu đường và cholesterol là rất quan trọng để phòng ngừa đột quỵ.
Giữ tinh thần lạc quan, vui vẻ và ngủ đủ giấc
Người cao tuổi nên giữ tinh thần thoải mái, thư giãn bằng việc nghe nhạc, đọc sách, tham gia sinh hoạt cộng đồng hoặc trò chuyện với bạn bè, người thân. Ngủ đủ 6–8 tiếng mỗi đêm để cơ thể và não bộ được nghỉ ngơi; giấc ngủ sâu giúp huyết áp ổn định hơn.
Thái độ sống lạc quan, thái độ chiến đấu với bệnh tật tích cực cũng giúp cải thiện sức khỏe mạch máu nói riêng và sức khỏe tổng thể nói chung.
Người cao tuổi bị đột quỵ nên giữ tinh thần lạc quan và thư giãn qua nghe nhạc, đọc sách và trò chuyện.
Giải đáp các câu hỏi thường gặp (FAQ)
Người già bị tai biến sống được bao lâu?
Không có một con số cố định, vì tuổi thọ sau đột quỵ ở người cao tuổi phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố:
Mức độ tổn thương não: Nếu tổn thương nhẹ, nhiều người có thể hồi phục tốt và sống thêm nhiều năm. Ngược lại, đột quỵ nặng, lan rộng dễ gây tử vong sớm.
Thời gian được cấp cứu: Nếu được đưa đến bệnh viện trong “thời gian vàng” (3–4,5 giờ đầu), cơ hội sống và hồi phục sẽ cao hơn rất nhiều.
Bệnh nền kèm theo: Cao huyết áp, tiểu đường, bệnh tim mạch… làm tăng nguy cơ biến chứng và rút ngắn tuổi thọ .
Chăm sóc & phục hồi chức năng: Người bệnh được tập vật lý trị liệu, dinh dưỡng hợp lý, tinh thần lạc quan có thể sống khỏe mạnh lâu dài.
Tuổi tác và thể trạng trước đó: Người càng cao tuổi, sức hồi phục thường chậm hơn.
Thực tế, nhiều bệnh nhân đột quỵ lớn tuổi vẫn có thể sống trên 5–10 năm sau cơn tai biến nếu được chăm sóc đúng cách và phòng ngừa tái phát. Điều quan trọng nhất không phải là “sống được bao lâu”, mà là chất lượng cuộc sống sau đột quỵ: có thể tự đi lại, ăn uống, giao tiếp, và tận hưởng thời gian bên gia đình.
Lời khuyên: Thay vì lo lắng “sống được bao lâu”, hãy tập trung vào điều trị tích cực, phục hồi chức năng, và tạo môi trường sống an toàn, vui vẻ để cha mẹ già có những năm tháng ý nghĩa nhất.
Đột quỵ nhẹ ở người già có nguy hiểm không?
Có. “Đột quỵ nhẹ” hay còn gọi là cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) thực chất là lời cảnh báo mạnh mẽ rằng một cơn đột quỵ thật sự có thể xảy ra trong tương lai rất gần. Đột quỵ nhẹ có các triệu chứng giống đột quỵ (yếu liệt nửa người, nói ngọng, nhìn mờ, chóng mặt…), nhưng tự hết trong vài phút đến vài giờ. Chính vì vậy, nhiều người chủ quan không đi khám.
WHO và Bộ Y tế Việt Nam đều khuyến cáo: Bất cứ ai có triệu chứng Đột quỵ nhẹ, dù đã hồi phục, cũng phải nhập viện ngay để kiểm tra mạch máu não, tim và điều trị phòng ngừa.
Chi phí điều trị đột quỵ có tốn kém không?
Có. Điều trị đột quỵ thường tốn kém và kéo dài, bởi đây là bệnh cấp cứu cần can thiệp ngay và thường để lại di chứng lâu dài. Chi phí phụ thuộc vào nhiều yếu tố:
Mức độ nặng nhẹ của đột quỵ: Đột quỵ nhẹ, chỉ cần nằm viện ngắn ngày, dùng thuốc và theo dõi, chi phí thấp hơn. Đột quỵ nặng, phải can thiệp mạch não (như lấy huyết khối bằng dụng cụ, đặt stent, phẫu thuật), chi phí sẽ cao gấp nhiều lần.
Thời gian nằm viện: Bệnh nhân nằm viện càng lâu (đặc biệt tại khoa hồi sức tích cực), chi phí càng cao.
Phục hồi chức năng sau đó: Vật lý trị liệu, ngôn ngữ trị liệu, dinh dưỡng và tái khám định kỳ có thể kéo dài hàng tháng đến hàng năm.
Bệnh nền đi kèm (tăng huyết áp, tiểu đường, bệnh tim mạch…) khiến việc điều trị phức tạp hơn và chi phí cao hơn.
Thực tế, theo ước tính của WHO và nhiều nghiên cứu, chi phí điều trị đột quỵ có thể trở thành gánh nặng lớn cho gia đình, đặc biệt nếu người bệnh bị tàn phế và cần chăm sóc lâu dài.
Do đó, phòng bệnh vẫn rẻ hơn chữa bệnh: Kiểm soát huyết áp, đường huyết, ăn uống lành mạnh và tập thể dục nhẹ nhàng sẽ giảm đáng kể nguy cơ đột quỵ. Khám sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm bệnh nền, từ đó giảm thiểu chi phí điều trị sau này.
Với nhiều gia đình, bảo hiểm y tế hoặc bảo hiểm sức khỏe tư nhân có thể hỗ trợ giảm gánh nặng chi phí đáng kể.
Có thể dùng thuốc An cung ngưu hoàng hoàn để phòng và chữa đột quỵ không?
Theo ThS.BS Vũ Văn Đại, Khoa Y học cổ truyền, Bệnh viện Trung ương quân đội 108, TUYỆT ĐỐI KHÔNG tự ý sử dụng An cung ngưu hoàng hoàn (ACNHH) tại nhà để cấp cứu người bị đột quỵ. Đây là một sai lầm cực kỳ nguy hiểm và có thể gây hại đến tính mạng người bệnh.
Bạn không thể biết người thân bị đột quỵ do tắc mạch hay vỡ mạch máu. Nếu là vỡ mạch máu (xuất huyết não), ACNHH có thể làm tình trạng chảy máu trầm trọng hơn, dẫn đến tử vong. Việc loay hoay cho bệnh nhân uống thuốc sẽ làm mất đi thời gian quý báu (3-6 giờ đầu) để đưa người bệnh đến bệnh viện cấp cứu bằng các phương pháp y học hiện đại.
Khi có người bị đột quỵ, việc duy nhất cần làm là gọi cấp cứu 115 ngay lập tức.
Kết luận
Bệnh đột quỵ ở người cao tuổi tuy nguy hiểm nhưng có thể phòng ngừa và giảm thiểu di chứng nếu phát hiện sớm và xử lý kịp thời. Việc nắm rõ dấu hiệu đột quỵ (quy tắc B.E F.A.S.T), chủ động duy trì sức khỏe tốt và hành động nhanh chóng khi cần sẽ giúp bảo vệ mạng sống và chất lượng cuộc sống của cha mẹ, người thân. Hãy chia sẻ thông tin này để bảo vệ những người bạn yêu thương!
Tài liệu tham khảo
Bộ Y tế Việt Nam. (2024). Hướng dẫn chẩn đoán và xử trí đột quỵ não.
Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC). (2023). About Stroke.
American Stroke Association. (2024). Stroke Warning Signs and Symptoms.
Bệnh viện 108. (2025). “An cung ngưu hoàng hoàn” Không phải thần dược, càng không nên tùy tiện.
Các bài viết của Nana Care chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.
